គំនិតគួរពិចារណាខ្លឹមសារនៃជីវិត (៩៧)

កិលេសមិនមែនមានគ្រាន់តែទោសម្យ៉ាងទេ កិលេសក៏មានគុណបានដូចគ្នាដែរ ព្រោះហេតុនេះទើបជាការលំបាកណាស់ ដែលយើងទាំងឡាយនឹងលះបង់កិលេសបាន ភាន់វង្វេងច្រឡំខុស ភាន់ច្រឡំចងរុំរិតនៅត្រាំជាមួយនឹងទោស ហាក់ដូចជាគុណរបស់កិលេស ។

ព្រះលោកនាថជាទីពឹងដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់រួចផុតពីកណ្ដាប់ដៃនៃមារមច្ចុ ខ្ពស់ឧត្តមថ្លៃថ្លាគ្មានអ្វីធៀបប្រដូចបាន វាហាក់ដូចជារឿងគុណរបស់កិលេសអ៊ីចឹង ព្រះពុទ្ធសាសនាប្រកាន់ថា ជាទោស ឲ្យឈ្មោះថា ជាកិលេស ហើយសម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាជាទោសទាំងអស់ មិនមែនជាគុណអ្វីឡើយ ។

គុណដែលពិតនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា តាមពាក្យពុទ្ធោវាទនៃសម្ដេចព្រះបរមគ្រូសាស្តាចារ្យអរហំសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់មានត្រឹមតែម្យ៉ាងគត់ គឺគុណដែលកើតពីការលះបង់កិលេស លះបានតិច បានគុណតិច លះបានច្រើន បានគុណច្រើន លះកិលេសបានទាំងអស់ ក៏បានគុណមិនអាចគណនារៀបរាប់អស់បាន ។

លោភៈ សេចក្ដីល្មោភលោភលន់ កិលេសមួយកងនេះមានទោសហាក់ដូចជាមានគុណ ប្រាកដច្បាស់ជាងកិលេសកងទោសៈ សេចក្ដីក្រេវក្រោធ ច្រលោតតោតតូង ច្រលោងខាម និងកងមោហៈ សេចក្ដីស្រវឹង ឈ្លក់វង្វេង ងងឹតងងល់ មិនដឹងទិសតំបន់ មិនដឹងគុណទោស បាបបុណ្យ ល្អអាក្រក់ សខ្មៅ ធ្វើបាបគិតថាបានផលជាសុខ ធ្វើបុណ្យគិតថាបានផលជាទុក្ខ ឋានសួគ៌នរកគ្មាន លោកខាងមុខមិនមានជាដើម ។ លោភៈចិត្តៗដែលកើតឡើងគិតទៅដល់ការចង់បានទ្រព្យសម្បត្តិ មាសប្រាក់ វត្ថុគ្រប់យ៉ាង ធ្វើតាមវិធីសមលោភ លោភតាមកម្រិតកម្លាំងស្មង កម្លាំងចំណេះដឹង កម្លាំងប៉ិនប្រសព្វរបស់ខ្លួន និងតាមវិធីវិសមលោភចិត្តៗ ដែលលោភលន់ចង់បានលើសពីសមត្ថភាព លទ្ធភាពដែលមាន គិតចង់បានរំពៃសម្លឹងមើលទ្រព្យសម្បត្តិដែលអាចដណ្ដើមយកមកបាន ដោយវិធីខុសច្បាស់ទម្លាប់ មានកិបកេងប្រវញ្ចរឹបអូសជិះជាន់ កុហកឆបោក លួចឆក់ប្លន់តាមទំនើងរបស់ចិត្តខ្លួន ដោយមិនគិតដល់នៃអំពើបាប យ៉ាងនេះជាទោសរបស់លោភ ។

ការលោភលន់បែបនេះ មើលទៅហាក់ដូចជាគុណ ព្រោះជាការបានដូចជាលាភសំណាង លាភផលដែលកើតចេញពីទង្វើទុច្ចរិត ដែលប្រកបធ្វើដោយសេចក្ដីលោភលន់ ដែលកើតឡើងពីសេចក្ដីលោភ បុគ្គលដែលសមប្រាថ្នាដែលបានកើតឡើងពីសេចក្ដីលោភ រមែងឃើញទោសជាគុណ ។

តែពេលកើតទោសជាទោសដែលកើតចេញពីរឿងដែលមានទោសដូច្នេះ ថ្ងៃមួយទោសនោះរមែងឲ្យផលច្បាស់ដល់បុគ្គលអ្នកធ្វើ អ្នកប្រព្រឹត្ត អាចឆាប់ឬយឺតយូរ តែជាផលអាក្រក់នៃបាបកម្ម ។ កម្មដែលមានទោស រមែងឲ្យផលមិនល្អមែនពិត ជាផលល្អបានពីការភូតភរឆបោក កិបកេងប្រវញ្ចគេនោះក៏មិនមែនទេដែរ ។

ទោសដែលមានជាក់ជាប្រាកដគឺនៅពេលមួយត្រូវបានគេចាប់ទាន់ជាន់កែងបាន ត្រូវខ្លួនមកទទួលទោសពីសេចក្ដីលោភ ដែលមើលទៅហាក់ដូចជាគុណ ព្រោះបានវត្ថុតម្រូវការមុន នេះទើបជាហេតុបាំងបិទមិនឲ្យឃើញពីទោសនៃសេចក្ដីលោភ ដែលកងកិលេសចម្បង ដែលលោកចាត់ទុកជាលំដាប់ទី១ក្នុងកិលេសសំខាន់ទាំង ៣ កង ។

កិលេសសំខាន់ទាំងលោភៈ ទាំងទោសៈ និងទាំងមោហៈ មិនមានគុណ មានតែទោសតែម្យ៉ាងគត់ ផ្ទុយទៅវិញសេចក្ដីមិនលោភ មិនប្រទូសរ៉ាយ មិនឈ្លក់វង្វេង មិនមានកិលេសសំខាន់ទាំង ៣ កងនេះ មានគុណក្រៃក្រាសបំផុត លើគុណដទៃទាំងឡាយទាំងពួង គុណនោះជាហេតុនាំឲ្យផុតអន្លងទុក្ខទាំងពួងគ្រប់ពេល មិនមានទុក្ខណាត្រឡប់មកកើតឲ្យជួបជួនតទៅទៀតបានឡើយ ។

ទុក្ខនៃភាពចាស់ជរា ភាពឈឺចាប់ និងការស្លាប់ ទុក្ខនៃសេចក្ដីព្រាត់ប្រាសនិរាសពីវត្ថុជាទីស្រឡាញ់ជាទីពេញចិត្ត ទុក្ខនៃសេចក្ដីត្រូវការជួបជួនជាមួយវត្ថុមិនជាទីស្រឡាញ់មិនជាទីពេញចិត្ត មិនត្រូវបានប្រទះគប់ប្រសព្វតទៅទៀតសូម្បីតែបន្តិច តើសេចក្ដីសុខមានប៉ុនណាទៅដែលបានកើតចេញពីសេចក្ដីមិនមានលោភ មិនខឹងក្រោធ មិនឈ្លក់វង្វេង? គួរណាតែយើងគ្រប់គ្នាទុកឱកាសយកពេលវេលាមកគិតពិចារណឲ្យបានវែងឆ្ងាយ និងស៊ីជម្រៅ បានមួយថ្ងៃបន្តិចៗប្រសើរជាងដែលអត់បានគិតអ្វីសោះថា ការមានកិលេសនេះជាហេតុនាំមកនូវសេចក្ដីទុក្ខ ការមិនមានកិលេសនេះជាហេតុនាំមកនូវសេចក្ដីសុខ ។

ការលះកិលេសក្រក្រៃណាស់ ព្រោះហេតុអ្វី ឬសូម្បីតែពិចារណាឲ្យបានច្បាស់ រមែងបានជ្រួតជ្រាបយល់ល្មមសមគួរថា ការលះកិលេសពិបាកណាស់ ព្រោះតែនាំគ្នាផ្ដោតអារម្មណ៍យកចិត្តទុកដាក់ទៅលះកិលេសរបស់អ្នកដទៃ មិនផ្តោតអារម្មណ៍យកចិត្តទុកដាក់លះកិលេសខ្លួនឯងឡើយ ទើបកិលេសដាក់ចុះដុសឡើងពេញទាំងផ្ទះទាំងស្រុកទាំងប្រទេសទាំងសកលលោករាល់ថ្ងៃ ទាល់តែបិទបាំងរាំងជិតពន្លឺរស្មីនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ពន្លឺរស្មីនៃព្រះធម៌ពាក្យអប់រំទូន្មានប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះលោកនាថសាស្ដាចារ្យដែលជាព្រះបរមគ្រូរបស់ពពួកព្រហ្ម ឥន្ទ ទេវតា និងមនុស្សដ៏សេសច្រើនឡើងគ្រប់ពេលគ្រប់វិនាទី ៕