ការលះបង់និងភាពល្ងង់ខ្លៅ

នៅក្នុងទ្រឹស្តីសាសនា បើចង់បានសេរីភាពផ្លូវអារម្មណ៍ និងការរួចរំដោះចិត្ត គឺមនុស្សត្រូវតែធ្វើជាអ្នកចេះទទួលខុសត្រូវ។ ការទទួលខុសត្រូវក្នុងន័យនេះ គឺសំដៅលើការទទួលខុសត្រូវលើគ្រប់យ៉ាងដែលជាទង្វើរបស់ខ្លួន ដ្បិតគ្រប់យ៉ាងគឺ “ដោយសារតែយើងម្នាក់គត់”។ ទុក្ខក៏ដោយសារយើង រីឯសុខក៏ដោយសារយើងខ្លួនឯងដែរ។ ក្នុងទ្រឹស្តីភាពជាអ្នកដឹកនាំ “មនុស្សណាដែលមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះខ្លួនឯងខ្ពស់ គឺមានន័យថាមានភាពជាអ្នកដឹកនាំខ្ពស់”។ ក្នុងទ្រឹស្តីសង្គម “សន្តិភាពពិតប្រាកដ វាកើតចេញពីការទទួលខុសត្រូវរបស់ជនសង្គមម្នាក់ៗ”។ ការទទួលខុសត្រូវនេះ ខ្ញុំធ្លាប់បានចែករំលែកខ្លះៗពីមុនមកដែរ ស្តីពីទស្សនៈរបស់មហាត្មៈ គន្ធី, ម៉ាទីន លូធ័រឃីង ជូនៀ, អាឌុល អ៊ីត្លែ, រាជគ្រូឥណ្ឌា ចាណាខ្យា (Gurudev Chanakya), និងទ្រឹស្តីមេដឹកនាំផ្សេងៗទៀត។

ជាសច្ចភាព គ្រប់យ៉ាងវាតែងកើតចេញពីការលះបង់ ដ្បិតនេះជាទំនួលខុសត្រូវ។ ទ្រឹស្តីអ្នកសង្គ្រាមប្រើយុទ្ធសាស្រ្ត “ស្លាប់ដើម្បីរស់”។ ទ្រឹស្តីអ្នកសាសនា “លះបង់សេចក្តីសុខ ដើម្បីជៀសវាង/គេចពីការឈឺចាប់”។ មហាត្មៈ គន្ធី ធ្លាប់និយាយថា “មនុស្សជាច្រើន ជាពិសេសក្រុមមនុស្សល្ងង់ តែងចង់ដាក់ទណ្ឌកម្មមនុស្សដែលនិយាយការពិត, ចាប់កំហុសមនុស្សដែលនិយាយរឿងត្រឹមត្រូវ […]។ ប៉ុន្តែ បើអ្នកទទួលទោសដោយសារតែភាពត្រឹមត្រូវ ឬទទួលទណ្ឌកម្មដោយសារតែនិយាយការពិត, ចូរសូមកុំសោកស្តាយឱ្យសោះ […] ដ្បិតបើទោះបីជាគ្មានអ្នកគាំទ្រ ឬអ្នកស្ថិតនៅក្នុងក្រុមមនុស្សភាគតិចក៏ដោយ [ឬម្នាក់ឯងក៏ដោយ] ក៏ត្រូវតែនិយាយការពិតរហូតដែរ […] ទោះបីជាពេលវេលាណាក៏ដោយ ការពិតនៅតែជាការពិត”។ ចំណេះដឹងនិងបញ្ញា វាមានតួនាទីវែកញែករវាងខុសនិងត្រូវ។ ខ្ញុំជឿថាអ្នកចេះដឹងនិងអ្នកមានបញ្ញា អាចដឹងខុសដឹងត្រូវ ដឹងពិតដឹងក្លែងក្លាយ តែគ្រាន់តែអ្នកទាំងនោះមិនមានភាពក្លាហានលះបង់ដើម្បីការពិតប៉ុណ្ណោះ។ ភាពកំសាកក្នុងន័យនេះ គឺវាមានន័យថា “ស្គាល់កាលៈទេសៈ និងចេះបត់បែន”។ តើស្គាល់កាលៈទេសៈយ៉ាងដូចម្តេច?

ទស្សនវិទូក្រិក អារីស្តូត (Aristotle) ពោលថា “សូមកុំកំសាករហូតដល់រត់គេចពីគ្រប់គ្រោះថ្នាក់ តែក៏សូមកុំក្លាហានរហូតដល់ធ្វើឱ្យយើងជួបគ្រោះថ្នាក់ដែរ”[១]។ នេះមានន័យថា មនុស្សខ្លះប្រៀបដូចជាសត្វខ្លាដែលក្លាហានតម្រង់រត់ចូលព្រៃកំពុងភ្លើងឆេះ។ រីឯអ្នកខ្លះទៀតសំងំរស់សម្របខ្លួនដូចជាសត្វកង្កែប រហូតដល់ចុងក្រោយស្លាប់ខ្លួន។ នេះជាភាពល្ងង់ខ្លៅទាំងពីរ។ តើអ្វីទៅជាភាពក្លាហានពិតប្រាកដ? ភាពក្លាហានពិតប្រាកដ គឺស្គាល់កាលៈទេសៈដែលត្រូវលះបង់ មិនស្តាយស្រណោះអាឡោះអាល័យត្រឹមតែជាជីវិតខ្លួនមួយ ដើម្បីប្រយោជន៍អ្នកដទៃនោះទេ។ សម្រាប់អ្នកល្ងង់ ការលះបង់ខ្លះ វាពិតជារឿងល្ងង់ខ្លៅពិតមែន តែសម្រាប់អ្នកចេះដឹងពិតប្រាកដ ការលះបង់វាពិតជាមានតម្លៃខ្លាំងណាស់។ តើហេតុអ្វីបានជាមនុស្សពីរនាក់ លះបង់ដូចគ្នា តែទទួលតម្លៃខុសគ្នា? អ្នកចេះដឹង មុននឹងលះបង់ គឺបានប្រើបញ្ញាគិតគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ មុននឹងសម្រេចចិត្តថាត្រូវលះបង់។ នេះមានន័យថាដឹងស្លាប់ តែនៅតែក្លាហានទៅស្លាប់។ រីឯអ្នកល្ងង់វិញ មិនដូច្នោះទេ។

នៅក្នុងសង្គមខ្មែរយើង អ្នកខ្លះមិនទាន់យល់ពីតម្លៃនៃការលះបង់នេះទេ តែគេយល់ត្រឹមតែជាភាពល្ងង់ខ្លៅប៉ុណ្ណោះ។ មនុស្សភាគច្រើនរស់នៅសម្របខ្លួននឹងកាលៈទេសៈ។ មនុស្សបែបនេះ ហៅថា “មនុស្សកាលៈទេសៈនិយម”។ មែនទែនទៅ មនុស្សបែបនេះមិនមែនជាមនុស្សអាក្រក់ទេ តែគ្រាន់តែកំសាកបន្តិចប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំជឿថាជីវិតនេះ វាមិនមានតម្លៃប៉ុន្មានទេ បើមនុស្សរស់នៅដើម្បីខ្លួនឯងតែម្យ៉ាង។ ជីវិតនេះ វាមានតម្លៃ នៅពេលណាដែលតម្លៃនៃការលះបង់ដើម្បីអ្នកដទៃ ត្រូវបានលើកតម្កើង (អ្នកខ្លះតិះដៀលថែមក៏មាន)។ យើងឱ្យតម្លៃទឹកលុយ ច្រើនជាងតម្លៃទឹកចិត្ត។ បើនិយាយពីគោលការណ៍នៃភាពជាអ្នកដឹកនាំ មនុស្សដែលចេះដឹង បើលះបង់ខ្ពស់ប៉ុនណា នោះតម្លៃនៃភាពជាអ្នកដឹកនាំក៏នឹងកើនខ្ពស់ប៉ុនណោះដែរ។ នៅលើលោកយើងនេះ មនុស្សអាត្មានិយម ពុំត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តចារឹកទុក ឬចារឹកទុកដែរ តែមានឈ្មោះស្អុយ។ យើងអាចវាស់មនុស្សដែលគ្មានឋានៈតួនាទីធំ តែពេលស្លាប់ទៅមានអ្នកចូលរួមរំលែកទុក្ខច្រើន។ រីចំណែកអ្នកមានឋានៈធំខ្លះ ពេលស្លាប់ទៅ គ្មានអ្នកណាចង់ចូលរួមបុណ្យសពទេ។ រឿងទាំងនេះ លុយទិញមិនបាន៕