គំនិតគួរពិចារណាខ្លឹមសារនៃជីវិត (៩៣)

“…ចេតនា ជាចេតសិកចំណែកមួយ នៅក្នុងចំពួកសង្ខារ យើងត្រូវវែកញែក ហើយពិចារណាឲ្យឃើញថា ក្នុងបណ្ដាលសេចក្ដីដឹងគ្រប់យ៉ាង ដែលប្រាកដឡើង ឲ្យយើងកំណត់សម្គាល់បាននោះ រមែងមានចេតនាឃុំគ្រងជាប់នៅជានិច្ច រៀងរាល់ខណៈ ឬយើងចង់និយាយមួយបែបទៀតថា សេចក្ដីដឹងរាល់យ៉ាង រមែងត្រូវប្រកបដោយចេតនាណាមួយ ក៏មិនខុស។ បើតាមភាសាអភិធម្មលោកថា វិញ្ញាណ រមែងត្រូវសម្បយុតដោយចេតនា; ចេតនាជាសម្បយុតបច្ច័យ ឲ្យកើតវិញ្ញាណ។ តាមសេចក្ដីពិត មិនមានទំហើឯណា “ដែលប្រព្រឹត្តទៅដោយមិនមានចេតនាទេ។ តែដែលយើងនិយាយគ្នាថា មនុស្សនោះ ធ្វើនូវទំហើនោះ ដោយមិនមានចេតនានោះ គឺមានន័យត្រឹមតែថា ចេតនាកម្មក្នុងរបស់នោះ ក្នុងខណៈមិន; តែចេតនាកម្មក្នុងរបស់ដទៃមាន។ ទំហើគ្រប់យ៉ាង ដែលនឹងកើតមានឡើងបាន សុទ្ធតែត្រូវអាស្រ័យចេតនាជាដរាប ព្រោះល័ខការមានមកថា វិញ្ញាណជាបច្ច័យឲ្យកើតមហាភូតរូប និងឧបាទាយរូប តែវិញ្ញាណដឹងកើតបានត្រូវអាស្រ័យសង្ខារជាបច្ច័យ បើសង្ខារមិនមាន វិញ្ញាណក៏កើតមិនបាន។ សង្ខារក្នុងទីនេះ សំដៅយកចេតនា។ ចេតនាបានជាបច្ច័យរបស់វិញ្ញាណ មកតាំងពីបឋមបដិសន្ធិមកម្លេះ…”។

អប់រំដោយ

ភិ.ខៀវ ជុំ