គិតនឹងទុក្ខៗនឹងគិត

ពុំមែនទុក្ខជាហេតុឲ្យគិតច្រើនទេ តែការគិតច្រើនជាហេតុឲ្យកើតទុក្ខ

ធាតុគិត អង្គហេតុដែលជាប្រព័ន្ធស្មុគស្មាញមួយ ដែលមនុស្សកើតឡើង ធំធាត់ដឹងក្ដី ភាសាគិតនេះកើតឡើង ដោយមានហេតុផលជាច្រើនដែលខ្លួនកំពុងប្រឈមជាមួយបញ្ហាជីវិត ។ ពាក្យថាបញ្ហាជីវិតមានច្រើនបែបច្រើនស្ថានណាស់ ដែលមនុស្សត្រូវចូលខ្លួនមកដោះស្រាយ ដើម្បីរកច្រកចេញ ។ ដើម្បីរកផ្លូវចេញបានមនុស្សត្រូវការគិតត្រិះរិះពិចារណារកគ្រប់ទម្រង់នៃការគិត ។ ការគិតខ្លះ ក៏បានផលវិជ្ជមាន ហើយការគិតខ្លះក៏បានផលអវិជ្ជមាន ។ តើការគិតបានផលវិជ្ជមាន និងអវិជ្ជមានដូចម្ដេច?

ការគិតដែលបានផលវិជ្ជមាននោះ ត្រូវមានវិធីគិតរបស់គេ គិតក្នុងផ្លូវត្រូវ គិតតាមទម្រង់សមាទិដ្ឋិ ការយល់ត្រូវ សម្មាសង្កប្ប ការត្រិះរិះត្រូវ សមាសតិ ការរលឹកត្រូវ និងសមាសមាធិ ការតម្កល់ការគិតត្រូវ យកមកប្រើក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន ។ តើការគិតតាមបែបត្រូវនោះដូចម្ដេច?

ការយល់ឃើញត្រូវ  គឺការមើលឃើញពិតពីជីវិតរបស់ខ្លួន និងអ្នកដទៃថា ជីវិតមួយនេះកើតឡើងប្រកបដោយខន្ធ ៥ (នាមធម៌ និងរូបធម៌) ដែលរកភាពពិតប្រាកដ  រកភាពទុកចិត្តមិនបានឡើយ ។ កាលមានជីវិតប្រាកដណាស់នឹងមានទុក្ខគ្រប់ពេលវេលា តាមផ្លូវកាយ និងតាមផ្លូវចិត្តគេចមិនផុត ។ កាលណារបស់មិនទៀង វាប្រាកដជាមានទុក្ខ កាលណាវាមានទុក្ខ របស់នោះមិនអាចស្ថិតនៅក្រោមអំណាច កម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនបានទេ វាគឺធម្មធាតុមួយដែលវាត្រូវកើតឡើង តាំងនៅ និងរលត់ទៅវិញ ។ ការយល់ត្រូវ គឺខ្លួនត្រូវយល់ដល់សច្ចភាពជីវិតនេះថា អត្តានេះត្រូវមានទុក្ខ ធ្ងន់ឬស្រាល វាអាស្រ័យលើការយល់ និងកម្មរបស់ខ្លួន ។ ការយល់ទៅដល់អង្គហេតុដែលឲ្យទុក្ខកើត ការប្រាថ្នាចង់បានដែលមិនចេះចប់មិនចេះហើយ សម្រាប់បម្រើតម្រូវការជីវិតរបស់ខ្លួន ។ ការយល់ត្រូវមួយផ្នែកទៀត ដើម្បីជាការគេចឲ្យផុតពីទុក្ខនេះ គឺបញ្ឈប់ការគិតចង់បានដោយគ្មានដែនកំណត់  ហើយដើម្បីបញ្ឈប់ការចង់ ត្រូវធ្វើដំណើរទៅតាមផ្លូវធម៌ ដែលមានអង្គ ៨ ។ បើខុសពីផ្លូវនេះ ទុក្ខមិនអាចកំចាត់បានទេ ហៅថាអវិជ្ជមាន ។

ការត្រិះរិះត្រូវ គឺការប្រាថ្នាលះបង់នូវបាបធម៌ផ្សេងៗ ក្នុងនោះមានតាំងពីការលះបង់កាមឆន្ទ ការពេញចិត្តញៀនញ៉ាមក្នុងរូប សំឡេង ក្លិន រស ការចង់ស្ទាបបបោសអង្អែលនូវរូបជាដើម ។ ការត្រិះរិះត្រូវលះបង់នូវការគំកួន ឈ្នានីស ព្យាបាទ ដោយប្រើកាយ វាចា ឲ្យមានហិង្សាតាមរយៈរូបភាពផ្សេងៗ មានការប្រើអំពើឃោរឃៅ អសុរោះ មួលបង្កាច់បង្ខូច ទម្លាក់កំហុស ចោតប្រកាន់ដោគ្មានមូលច្បាស់លាស់ តាមចងអាឃាតដោយប្រការផ្សេងៗ ។ ការត្រិះរិះត្រូវមួយទៀត គឺមិនគិតរំពៃរ៍លៃលកគយគន់គ្នាន់គ្នេរ ចង់បាន ចង់យក ចង់កិបកេងប្រវញ្ចរបស់គេ ដោយថីនចិត្តឡើយ ។ ប្រការទាំងអស់នេះហើយ បើយើងធ្វើបាន មានន័យថា គិតត្រូវ គិតដែលមិនប្រកបដោយទុក្ខភ័យ មិនមានអាជ្ញាណាមកគៀបសង្កត់បានឡើយ ។ ជីវិតមនុស្សម្នាក់បានសុខ បានទុក្ខ បានចម្រើន និងវិនាស អាស្រ័យលើការគិតត្រិះរិះនេះ ។ បើគិតខុស ជីវិតនឹងអវិជ្ជមានហើយ ។

ការគិតរលឹកត្រូវ មានន័យថា ខ្លួនត្រូវប្រុងប្រយ័ត្ន និងត្រូវគិតជានិច្ច ។ យើងត្រូវមានសតិស្មារតីក្នុងសមាធិគ្រប់ពេលវេលា ក្នុងការតាមឃ្លាំមើលចិត្តនេះគ្រប់ខណៈ ក្រែងខ្លាចចិត្តរបស់យើងទៅគិត ទៅសន្សំនូវកាកសំណល់របស់កិលេសផ្សេងៗ ។ បុគ្គលដែលអាចគ្រប់គ្រងខ្លួនបាន សុទ្ធសឹងជាបុគ្គលដែលមានការប្រុងប្រយ័ត្ន ដោយការយកសតិ ការរលឹកនេះយកធ្វើជាឆ្មាំតាមឃ្លាំងមើលអំពើ សកម្មភាពរបស់ខ្លួនទាំងផ្លូវកាយ វាចា និងចិត្តនេះគ្រប់កាលៈទេសៈ ។ បើមិនដូចនោះទេ អាចឲ្យខ្លួនយើងជាប់ផុងក្នុងសេចក្ដីទុក្ខ កើតវិបត្តិគ្រប់យ៉ាង មិនថាខ្លួន សមាជិក ទ្រព្យសម្បត្តិ  អ្នកដទៃ និងប្រទេសជាតិ ដោយការធ្វេសប្រហែសរបស់ខ្លួនត្រឹមតែមួយខណៈពេល ។ ដូចនេះ ត្រូវមានការគិតរលឹកនេះឲ្យបានភ្ជាប់ភ្ជួនជានិច្ចក្នុងការបំពេញការងារ រាប់តាំងពីដេក ដើរ ឈរ អង្គុយឡើងទៅ ។ បើខុសពីនេះ ផលអវិជ្ជមាននឹងកើតមានឡើង ។

ការតម្កល់ការគិតត្រូវ មានន័យថា ការផ្គងចិត្ត ឬការផ្ចង់ការគិតនេះឲ្យឈរលើមូលដ្ឋានតែមួយ ដូចថា តើពេលនេះខ្លួនកំពុងធ្វើអ្វី កំពុងរៀន កំពុងធ្វើការ កំពុងធ្វើដំណើរ កំពុងឈរ កំពុងអង្គុយ កំពុងដេក កំពុងសម្រាក ឬកំពុងធ្វើអ្វីផ្សេងៗទៀត ។ល។  បើខ្លួនធ្វើបាន មានន័យថា កំពុងផ្ចង់ការគិតនោះឲ្យមូល ឲ្យនឹងក្នុអារម្មណ៍តែមួយ ។ អារម្មណ៍ មានន័យថាម៉េច? អារម្មណ៍គឺជាទីតោងរបស់ចិត្ត របស់ការគិត ។ តើយើងកំពុងគិតអ្វី? គិតពីខ្លួន គិតពីការសិក្សា គិតពីការងារ គិតពីផែនការអនាគត ជាដើម។ ន័យថាខ្លួន ការសិក្សា ការងារ ផែនការអនាគត ទាំងអស់នោះហើយគឺជាអារម្មណ៍ ។

ការតម្កល់ការគិតត្រូវនេះមានមុខងារពីរយ៉ាង គឺទី១ បុគ្គលត្រូវធ្វើអារម្មណ៍ឲ្យស្ងប់ ឲ្យមូល សំដៅដល់ការអប់រំចិត្តក្នុងសមថភាវនា ។ ទី២ ការពង្រឹងទស្សនញាណ ឲ្យមើលឃើញការពិតពីជីវិត តាមរយៈវិបស្សនាភាវនា ។

ចំណុចទី១ ដែលថា បុគ្គលត្រូវធ្វើអារម្មណ៍ឲ្យមូល ឲ្យស្ងប់ ក្នុងន័យ ចង់សង្កត់ធ្ងន់ក្នុងជីវិតសាមញ្ញជន ដែលមិនទាន់បានលះបង់ខ្ពស់ ត្រូវតម្កល់ការគិតនេះ ឲ្យត្រូវតាមបែបផែន បើមិនដូច្នោះទេ ដូចពាក្យពំនោលដែលលើកឡើងថា “ពុំមែនសេចក្ដីទុក្ខជាហេតុឲ្យយើងគិតច្រើនទេ ព្រោះតែយើងគិតច្រើនជាហេតុឲ្យកើតទុក្ខ” ។ កាលណាយើងគិតខុសពីបែបផែន សេចក្ដីទុក្ខ ដែលជាធម្មធាតុ កើតលើជីវិតគ្រប់ប្រភេទ មិនមានបុគ្គលណាអាចគេចបាន តែយើងនេះបែរជាទៅគិតខុសពីនោះ ជួលកាលរឿងដែលមិនសមនឹងគិត ក៏គិតប្រឌិតឡើង រឿងដែលមិនស្មុគ ក៏លើកមកគិត បញ្ហាដែលកន្លងផុត និងមិនទាន់មកដល់ក៏ខ្លួនលើកមកគិត ទាំងអស់នេះហើយដែលនាំឲ្យមានសេចក្ដីទុក្ខ មិនមែនជាហេតុឲ្យកើតទុក្ខ តែទុក្ខកើតឡើងព្រោះតែការគិតច្រើនរបស់ខ្លួន ។ សួរខ្លួនឯងសិនថា តើខ្លួនកំពុងនៅទីណា អតីត អនាគត ឬក៏បច្ចុប្បន្ន ប្រឈមបញ្ហាក្នុងពេលណា អតីត អនាគត ឬក៏បច្ចុប្បន្ន ? បើខ្លួនកំពុងស្ថិតក្នុងបច្ចុប្បន្នភាព ខ្លួនត្រូវគិតរឿងបច្ចុប្បន្នភាព មិនត្រូវទៅគិតរឿងអតីតកាលដែលកន្លងផុត មិនត្រូវគិតរឿងអនាគត ដែលមិនទាន់មកដល់ សំខាន់ខ្លួនកំពុងស្ថិតក្នុងពេលនេះ ត្រូវមកគិតក្នុងពេលនេះ ។

បើការគិតរបស់យើងមិនតាមបែបផែន តាមមាគ៌ាដ៏ត្រឹមត្រូវ វាក្លាយជាផលវិបាក សម្រាប់យើងដែលហៅថាចូលក្នុងវិបត្តិផ្លូវចិត្ត ជំងឺផ្លូវចិត្ត ជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត និងកើតជំងឺភ័យខ្លាចជាមិនខានឡើយ ដូចនេះ ការគិតឲ្យស្របទៅតាមអ្វីដែលស្មេរបានរៀបរាប់ខាងលើទាំងបួនចំណុច គឺជាការគិតតាមបែបផែន មានស្ដងដារ អាចយកខ្លួនរួចពីក្ដីទុក្ខវិបត្តិនេះបាន ។ ការគិតឲ្យចំគោលដៅដែលខ្លួនកំពុងធ្វើ ក្នុងន័យថា តម្កល់ការគិតឲ្យត្រូវនឹងតថភាពរបស់ខ្លួន ទើបមិនបង្កភាពស្មុគស្មាញដល់ខួរក្បាល ដូចជា ពេលរៀន គឺរៀន ពេលលេងគឺលេង ពេលធ្វើការគឺធ្វើការ ពេលសម្រាកគឺសម្រាក មិនមែនយកពេលកំពុងរៀន ទៅគិតរឿងការងារ មិនមែនយកពេលកំពុងធ្វើការ ទៅគិតពេលលំហែកាយ តាមមាត់សមុទ្រ តាមរមណីយដ្ឋាននានាជាមួយមិត្តភក្ដិ ជាមួយគ្រួសារ ឬពេលកំពុងសម្រាកទៅគិតរឿងនេះ រឿងនោះមិនចេះចប់មិនចេះហើយនោះទេ ។ បើខ្លួនធ្វើសកម្មភាពបែបនេះ មិនខុសពីប្រយោគខាងលើឡើយ ។

ចំណុចទី២ ការពង្រឹងទស្សនញាណ ឲ្យមើលឃើញពីការពិតនៃជីវិត ។ ក្នុងន័យនេះ ជីវិតពិតជាមានតម្លៃណាស់ ទម្រាំមានជីវិតនេះឡើងត្រូវតស៊ូគ្រប់បែបយ៉ាងក្នុងការថែរក្សា ចិញ្ចឹមបីបាច់អាយុជីវិតនេះឲ្យរស់ ។ ដូចពុទ្ធនិយមលើកឡើងថា “ការកើតជាមនុស្សនេះជាការក្រ ការបានតាំងនៅអាយុជីវិតនេះក៏ជាការក្រ” ។ ពាក្យថា ក្រ មិនមែនជាការងាយឡើយសម្រាប់ជីវិតនេះ ទម្រាំបានកើតក្នុងផ្ទៃនៃមាតា ខំប្រឹងប្រកួតប្រជែងយ៉ាងខ្លាំងជាមួយមេជីវិតរាប់លានក្បាល អ្នកដែលអាចទៅកាន់ដៃស្បូនរបស់ម្ដាយបាន មានយ៉ាងច្រើន ៣ ឬ៥ ដោយកម្រ ។ សួរថាតើប្រការនេះអស្ចារ្យយ៉ាងណាទៅ ដែលជីវិតត្រូវមកសាកល្បងកាន់គត៌មាតានេះ មិនមែនជារឿងធម្មតា ត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រឡងវិញ្ញាសាជីវិត ពិតជាលំបាកខ្លាំងណាស់ ទ័លតែមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ ទើបប្រឡងជាប់បាន ក្នុងចំណោមបេក្ខជនរាប់លាននាក់ត្រូវបានស្លាប់ តែរស់យើងតែម្នាក់ឯងគត់ ។

ពេលបានធ្វើតេស្តជាប់វិញ្ញាសានេះហើយ មានម្ដាយខ្លះ ដែលខ្លួនគាត់មិនទាន់មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ មិនអាចទទួលខុសត្រូវបាន មិនសមធ្វើជាអ្នកចិញ្ចឹមកូនក្នុងផ្ទៃបាន ដោយកំហុសរបស់ខ្លួន តើគាត់អាចទុកជីវិតហ្នឹងបានទេ ត្រង់នេះស្មេរមិនបកស្រាយទេ ទុកបញ្ហាកម្មនេះ ឲ្យអ្នកអានពិចារណាគិតមើលដោយខ្លួនឯងចុះ ។ នៅមានបញ្ហាជាច្រើនទៀត ដែលមិនអាចតាំងជីវិតនៅបាន សូម្បីតែឋិតនៅក្នុងផ្ទៃម្ដាយហើយ មិនចាំបាច់និយាយដល់ការកើតឡើងមកផង មានបញ្ហាកើតមិនចេះចប់មិនចេះហើយ ដូច្នេះ ត្រូវគិតថា ទម្រាំមានជីវិតមកដល់ថ្ងៃនេះ ជីវិតត្រូវឆ្លងកាត់ទុក្ខច្រើនដំណាក់កាលណាស់ ។ បញ្ហាទាំងអស់នេះស្ថិតនៅក្រោមគោលការណ៍បី គឺ ជីវិតនេះ មិនទៀងទាត់ទេ ទៀងតែម្យ៉ាងគឺស្លាប់ ជីវិតនេះពិតជាកើតទុក្ខ មិនអាចបុគ្គលណាឆ្លង់ផុតបាន លុះត្រាតែខំអប់រំចិត្ត ចម្រើនចិត្តឲ្យតាំងក្នុងព្រះកម្មដ្ឋាន ដែលជាដំណាក់កាលចុងក្រោយដើម្បីបញ្ចប់សេចក្ដីទុក្ខក្នុងសង្សារវដ្ដនេះ ។ ជីវិតនេះ មិនមែនជាកម្មសិទ្ធិ ស្ថិតនៅក្រោមការកំណត់សម្គាល់ប្រកាន់យកថាខ្លួន យើង គេបានឡើយ ។ បើយើងខំពង្រឹងទស្សនញាណ ឲ្យដឹងច្បាស់ពីការពិតនៃជីវិតនេះនោះ ចិត្តរបស់យើងនឹងបន្ថយការប្រកាន់មាំ ទុក្ខក៏ធូរស្រាលឡើង គិតតែម្យ៉ាង គឺចាំទទួលយកការពិតពីជីវិតនេះតែប៉ុណ្ណោះ ក្នុងការបំពេញប្រយោជន៍ ។ សូមឲ្យការប្រើទស្សនញាណនេះ ដូចជា ការមើលឃើញផ្ទះដែលភ្លើងបំម្រុងនឹងឆេះ ហើយម្ចាស់ផ្ទះខិតខំប្រញាប់ប្រញាល់ប្រវេប្រវាជញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្តិដ៏មានតម្លៃចេញពីផ្ទះនោះ ឲ្យទាន់ពេលវេលាយ៉ាងណា បុគ្គលដែលមើលឃើញពីជីវិតដែលកំពុងស្ថិតក្នុងមាត់ជ្រោះនៃមច្ចុគ្រប់ពេលវេលា ខ្លួនក៏ខំប្រឹងបំពេញប្រយោជន៍ជាច្រើន ដូចជាការឲ្យទាន រក្សាសីល និងចម្រើនភាវនានេះបានយ៉ាងភ្ជាប់ភ្ជួន ។  

សរុបរួម ការគិតឲ្យត្រូវ គឺត្រូវតាមទំនងថា ជីវិតនេះពិតជាទុក្ខ ជីវិតនេះពិតជាមិនអាចតាំងនៅបានតាមការចង់បានរបស់ខ្លួន ជីវិតនេះមិនអាចស្ថិតនៅក្រោមអំណាចកម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គលណាមួយ ។ ជីវិតនេះគឺជាធម្មធាតុ ដែលកើតឡើងនឹងបែបធ្លាយទៅតាមកាលៈទេសៈណាមួយ  ។ ការគិតនេះឲ្យត្រូវតាមថតភាព ដែលខ្លួនត្រូវគិត កាលណាគិតខុស នាំឲ្យមានវិបត្តិផ្សេងៗកើតមានឡើង ដូចពាក្យមួយថា “ដុំថ្មមិនធ្ងន់ទេ បើយើងមិនទៅលើកលីវា” ឬដូចពាក្យខ្មែយើងថា “កុំឃើញឈើពុក ដាក់គូថអង្គុយលើ” ។ ទុក្ខជាធម្មធាតុមានស្រាប់ហើយ សម្រាប់ជីវិត តែមនុស្សត្រូវការកាត់បន្ថយ កុំបង្កើនទុក្ខ ។  ទុក្ខគឺជាថ្នាំវិសេស សម្រាប់ជីវិត ដើម្បីញ៉ាំងជីវិតនេះឲ្យរឹងមាំ ស្វាហាប់តស៊ូជំនះ រដោះខ្លួនឲ្យរួចខាងតែបាន ៕ 

---------------------------------------------------

Cr. គោលគំនិតល្អដើម្បីជីវិត

រូប. ហ្វេសប៊ុក